Przejdź do zawartości

Dialekt prekmurski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
prekmürščina, prekmürski jezik, prekmurščina
Obszar

Słowenia, Węgry, Austria, Stany Zjednoczone, Kanada i inne

Liczba mówiących

80 tys.

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Kody języka
Glottolog prek1239
Występowanie
Ilustracja
Obszar użycia dialektu prekmurskiego na mapie innych dialektów słoweńskich (północno-wschodni skraj)
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.
Prekmurski modlitewnik z 1931 roku

Dialekt prekmurski[1] (słoweń. prekmursko narečje, prekmurščina, węg. vend nyelv „język wendyjski”, endonim: prekmürščina) – peryferyjny dialekt języka słoweńskiego należący do grupy dialektów panońskich, używany w regionie Prekmurje, w Słowenii oraz regionie Porabje na Węgrzech[2]. Jest to najdalej wysunięty na północny wschód dialekt słoweński[1]. Liczbę użytkowników szacuje się na około 80 tys. w Słowenii, 3–5 tys. na Węgrzech. Po prekmursku mówi się także w Austrii, jednak liczba użytkowników nie jest znana. Tradycyjne węgierskie określenie dialektu to węg. vend nyelv („język wendyjski”), mówiący po prekmursku nazywają swoją mowę prekmürski jezik, co różni się od ogólnosłoweńskiego określenia (prekmurščina).

W oparciu o dialekt prekmurski już w XVIII stworzono język literacki i wtedy też wydano pierwszą książkę prekmurską. Do 1918 roku był to język literacki Słoweńców węgierskich[3]. Do 1920 był nauczany w szkołach a w kościołach pozostawał w użytku liturgicznym do 1946 roku[2].

Alfabet prekmurski

[edytuj | edytuj kod]

Współczesny alfabet używany do zapisu dialektu prekmurskiego[potrzebny przypis]:

a á b c č d e é ê f g h i j k l lj m n nj o ô ö p r s š t tj u ü z ž
A Á B C Č D E É Ê F G H I J K L Lj M N Nj O Ô Ö P R S Š T Tj U Ü Z Ž

Cechy językowe

[edytuj | edytuj kod]

Do charakterystycznych cech fonetyki dialektu prekmurskiego należą:

  • przejście o pod cyrkumfleksem, nowym akutem, a także długiego *ǫ w dyftongiczne ou̯ (na północy ọu̯ lub au̯), np. nȍu̯č, kȍu̯ža, mȍu̯š < psł. *noťь, *koža, *mǫžь, słoweń. noč, koža, mož[4],
  • przejście nieakcentowanego *ě w i, np. gnizdȍu̯ < psł. *gnězdo, słoweń. gnezdo[4],
  • przejście w ö przez labializację w sąsiedztwie spółgłosek wargowych, np. vöra, päpöu̯ < psł. *věra, *pepelъ, słoweń. vera, pepel[4],
  • podobnie przejście i w ü w sąsiedztwie spółgłosek wargowych, np. müva, vümän, sürmak wobec słoweń. midva ‘my dwaj’, vime ‘wymię’, siromak ‘biedak’[5],
  • rozwój j w ď (w gwarach północnych i środkowych) i niekiedy dalej w ǵ, np. ďȁma, lidďē < psł. *jama, *ľudьje, por. słoweń. jama, ljudje[4],
  • zachowanie ń, jednak w wygłosie nierzadko przechodzi ono w n, np. ọ̏gäń~ọ̏gän wobec słoweń. ogenj ‘ogień’[5],
  • rozwój χ w spółgłoskę krtaniową lub przydech albo też całkowity zanik tego fonemu, np. lâd, grȁi̯ < psł. *xoldъ, gorxъ, por. słoweń. hlad, grah[4],
  • rozwój prasłowiańskich grup *žǯ w žǯ, nie zaś w žj (jak w języku literackim i większości dialektów), np. däš(č), däžǯa, drožǯê wobec słoweń. dež, dežja, droži[4].

W morfologii charakterystyczna jest końcówka narzędnika liczby pojedynczej rzeczowników żeńskich -ov (-of), np. rȉbov ‘rybą’, słoweń. ribo[4].

Silny wpływ na rozwój dialektu prekmurskiego miał język węgierski, co ma odzwierciedlenie nie tylko w słownictwie, ale też w wokalizmie – w powstaniu zaokrąglonych ö i ü czy częściowej harmonii wokalicznej[4].

prekmurski literacki słoweński serbsko-chorwacki polski
jünec vol vol wół
vapno apno vapno wapno
vüsta usta usta usta
kopüšnice, malinja malina malina malina
vužganice, spice tekma utakmica mecz
vküper skupaj zajedno/skupa razem
gostüvanje ženitovanje svatba wesele
istino res istina prawda
divojka dekle djevojka dziewczyna
Oča naš, ki si vu nebésaj!
Svéti se Ime tvoje.
Pridi králestvo tvoje.
Bojdi vola tvoja,
kak na nébi, tak i na zemli.
Krüha našega vsakdanéšnjega daj nam ga dnes.
I odpüsti nam duge naše,
kak i mi odpüščamo dužnikom našim.
I ne vpelaj nas vu sküšávanje.
Nego odslobodi nas od hüdoga. Amen.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Sławski 1962 ↓, s. 78.
  2. a b Renata Zawistowska, Prekmurje – Oderwanie od Węgier i przyłączenie do Słowenii (1919–1920), „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”, 1, 47, 2012, s. 49–75.
  3. Sławski 1962 ↓, s. 80.
  4. a b c d e f g h Sławski 1962 ↓, s. 81.
  5. a b Sławski 1962 ↓, s. 79.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]